Mizo Khawvel hi hmun hrang hranga cheng Zofa ten, sam khai zawkin tunlai khawvel ianga khua kan thlir theih nan leh mahni sum tual pel rawka feh chhuakte tan kan Literature leh nunphung humhalh nan tiin Adelaide, South Australia atang a rawn piang ve hlawl a ni. In rawn chuan kai avangin kan lawm e. Len nuam u le! <

Monday, 29 June 2009

Lusei leh Mizo

By:Tv.Edenthara, Malaysia

Tunlaiah Lusei tih leh Mizo tih thumal aimah hian hnam dang unauten CHIN tih hi min hriat dan tlangpui a ni a, keini lamah ve thung chuan a Zo leh Zo lovah hian kan tawng tui tana ber a ni a. Engtik lai khan nge Lusei tih hming hi kanlo put, tih leh Mizo tih hming hi kan lo put tak? tih hi kan hriatfiah a pawimawh tak zetin ka hria.

He thu hi a hrefiah lo apiangte an buaia an mahni mimal nun a buai mai ni lovin hnam nun a buai thin a ni. Kan thupui han chhui tur hi keini han haichhuah ve rual a ni lo na a, mahni vei zawng a lo nih ve meuh si avangin kan mithiamte kutchhuak hmangin kan Mizo-pa antui hawpve hlawp teh ang.

Mihring tobul chhuitu ( anthropologist)te leh kan mithiamte chhui danin Mizote chu China ram atanga lo chhuk thlain chhim lam an rawn pan zela, tuna Mongolian ramah hian an awma. Mongolian rama awmte hi Chinlung chhuak Zofate niin hriat a ni. Tun thleng hian Zofate chu thlahtu bul chhuihnaah Mongolian thlah tih a hriat reng kan la ni. Mongolian ram atang hian Tibet tlawhin Kawl ramah an lut a,tuna "Shan State" an tih lai hmunah hian Shan-ho leh Mon-hote an awma. Mizo kan ti mai ang chu,chungho chuan Mon-ho chu an do va, an luh chhuah ta a. Shan-ho nen chuan an khawsa tlang ta a ni. Mahse Shan-ho chuan Mizote chu ngaihthah mai chi niin an hre lova,an do ve leh ta a, Mizo-ho chu a tlawm zawkah an tang ta a, Shan-ho chuan an rama ta chu an um chhuak leh ta a ni. Tichuan Mizo-ho chuan Irrawady lui dung an rawn zawh zela, Chindwin lui lamah an rawn insuan leh ta zel tih a ni.

LUSEI: Lusei tih hming hi Kawlphaia Kawl-ho nen an awm lai khan he hming hi an lo pu tawh tih a ni. Kawl-ho hian hnam dangte hi " Lusaing" an ti a,hun lo kal zelah Lusei tih a lo ni ta e tih rin dan pakhat a awm a. Kawl upa pakhat sawi dan chuan,Yazaju leh Kalemyote hi Luseite chenna a ni a, Khampat Bung pawh hi an phun a ni e,a ti ve bawk. Thenkhat ve thung chuan "Lusei" tih hming hi Lusei hnam atanga lo chhuak a ni an ti ve bawka. Ngaihdan pakhat leh chu, Lusei tih hi hnam pum khaikhawmna a ni lova, Sailo hnam leh a siper,an dawisa kilpuite sawina mai a ni. Chutiang ni ve lo hnam dang chu " Lutawi-ho" tih an ni ve thung.

Tuna Mizoraman luh hnuah pawh hian Lusei vawk talh tih leh Lutawi vawk talh tih hi a lo awm ve reng bawka. Lusei tih leh Lutawi tih hming lochhuahna bul ni awm taka an sawi ve fo chu an sam zial atangin a ni awm e. Chhip lama zial chi hi Lusei tih a nia,tukhum lama zial chi hi Lutawi tih an ni ve thung. Abiktakin Sailo hnam thlahte hi Lusei tih a koh an hlawh bik ni in a lang. Sap-ho min hriat dan ve thung chu Chin-lushai tih hi min hriat dan a ni. Mizoram chhiarpui hmasa ber 1901-ah pawh khan Mizo tih hming hi a la lang lova, Pawih,Paihte,Ralte,Hmar leh hnam tenaute phei hi chi Lusei zingah pawh chhiar tel an la ni ve lo,an ram hming pawh " Lushai Hills"tih a ni.

MIZO: Mizote hi China ram an awm lai atang tawh khan 'Zo ' tih a koh an lo ni tawh a, "Chou" hnam chu "Zo" tia lam an lo ni ve nen,kan ram lo chhuahna bul atang tawhin Zo tih hming hi kan lo pu tawh a ni,tih ziak thenhatah kan hmu a. Chhui dan dang lehah chuan,Irrawady leh Chindwin lui inkara chengte,tlang rawma chengte cho "Zo-ho" an lo tia. Chuta tang chuan "Zomi emaw Mizo hi a lo piang ve ta niin an ring. Mizo tih hming sawina chiang taka kan hriat theihna hmasa ber chu Pi.Saikuti (1830-1921) hla atangin a ni. A hla a Mizo tih hi Zomi sawina niawm takin a lang. Britist hun lai khan Mizote chu tlang rama cheng an nih avangin Sap-hovin "Hill-men tih emaw Hightlanders"tihin an lo ko a. Chuta tang chuan Zo rama cheng, Mizo, Zomi tih tak an ni ang tia ngai an awm bawk.

Kan tarlan tak angin, kum 1901 chhiarpuiah chuan Mizo pakhat mah an la awm lova. Kum 1947 ah India ramin Independence a hmu a, chuta tang chuan Mizoram pawhin din hmun hrang hrang a nei chho ve zela, kum 1950 chho vel khan kan zavai a min huam thei,Lushai ni tawh lovin Mizo tih ni tawh se tihin hruaituten aw an lo nei ta a. Lushai Hills District tih chu Mizo District tihin kum1954 khan India Parliament chuan a lo thlaksak ta a. Kum 1961 chhiarpuiah erawh thung chuan Lushai pakhat mah an awm tawh lova, Mizo tih an lo ni ta vek a ni. Kum 1972ah "Mizoram Union Territory" tih a lo ni a. kum 1987ah State-a hlan kai a lo ni leh zela. Chuta tang chuan "Mizoram State" tih a koh a lo ni ta e,tih hi kan mithiamte chhui dan a ni.

Tunlaiah mi tam takte hnam feelingah kan buai a, Mizo tih leh Zo lo tih hi kan tawngvaih tamna ber ni pawhin a lang. Mahni tawng leh culture humhalh hi mitinte mawhphurhna a nih rual rualin in lakhran duhna,inhmuhthiam lohna thinlung kan nei hi chu a fuh ber lem lo. Kan Pathian Thu nen pawh a inmil lova Kristiannain a tum ber chu inpumkhata in hmangaih tawn dial diala tanrual hi a ni. Pawih,Paihte,Hakha,Hmar,Hualngo,Marah,a eng hnam kan ni emaw, Chin tih leh Tlang-mi tih hian min huam tel veka, Pu. Chuangthangvunga sawi dan takin "Mizo" tih aimah hian "Zomi" tih hian a huam zau zawkin ka hria.

Mizo tih hnam hi a hranpain a awm lova,kan hnam pum, kan zavaia min huam thei ni bera an hriat Mizo tih ni tawh se tiin Hruaitu tangrualten 1950 chho vel khan aw an lo nei a ni. A eng hnam siper kan lo ni emaw tlang-mi kan ni a,Kan pi leh pute hming min pek Mizo tih chhungah hian kan leng veka, Mzo inti apiangte Mizo kan ni mai a, a inti mihrang apiangte hi an mahni an hrang ni lovin an rilru a hrang mai chauh a ni. Kei pawh hi Hmar(Varte) ka ni a,ka inti Mizo lalh mai a,kei aia Mizo bik hi awmin ka hre chuang lo. A hnam zawng leh a cheknawk zawnga kan in chhui zel dawn chuan a tu ber a hi nge Mizo chu ni ta ang? Tuna Mizorama chengte ngei pawh khu tumah a Mizo hnam bik an awm lova, kan hnam hming chi engemaw zat hi a khaikhawmtu a tan Mizo tih a ni mai chauh a ni.

A tawp ber a tan, Mizo tih lo chhuahna bul hi kan hriat chian a pawimawh tak zeta. Tawng hman inan loh tak avanga inti hran phet tum hi ram leh hnam tluk chhiatna bulpui a ni. Dik tak chuan Mizoram luta hma lo sial hmasatu pawh kha Hmar-ho an nia, Mizo tih hming lo chhuah hma a kan hnam peng hrang hrang min khaikhawmtu a tan Mizo tih ni tawh se tih rawttute hi Hmar pa-ho an nih ve tho lo ang maw,a nih loh chuan tu te nge ni ta ang le? Mizo tih awmzia chu,lehkha kan han ziaka kan lehkha ziak a chhungthu a fiah theih nan a khaikhawmtu a tan THUPUI kan vuah ang hi a ni. Chuvang chuan eng tawng kan hmang emaw Mizo tih hian min huam tel veka, kan Title(thupui) chu Mizo a nia,a chhungthua a fiah theih nana a chhunga hnam chi hrang hrang,tawng hrang hrangte hi Subtitle kan ni. Thu lakna :www.tuivar.com

Sunday, 28 June 2009

Nu Entawn Tlak : Mother Teresa

Mother Teresa tia mitinte hriat hlawh, Agnes Gonxha Bojaxhiu khan a hun tamzawk chu miretheite leh thi tura hnutchhiahho zingah a hmang thin a. Missionaries of Charity rawngbawlna chu lo dinchhuakin khawvela mi rethei berte chhawm dawlin a khawsa thin a. 1979 khan Nobel Peace Prize hial hlan a nih bakah a thih hnu khan Pope John Paul II chuan chawimawina chungchuang ( beatified ) a hlan hial a ni.

Agnes Gonxha Bojaxhiu chu August 27, 1910 khan Albanian chhungkuaah lo piangin an unau panga zinga naupang ber a ni a. Primary sikul naupang a nih lai atang tawh khan sakhuana lamah a tui tan hle a ni tih bak chu a naupan lai chanchin hi hriat tur a tam lo hle. Kum 12 mi a nih zet chuan ram danga rawng bawl ( overseas mission ) a, Jesuit missionaries te hnen atang India rama an rawngbawlna report a ngaihthlak atangin India miretheite tanpuitu nih tur chu a rilruah a lian hle a.

Kum 18 a tlin khan India rama rawngbawl thin community lar tak ‘Sisters of Loreto’ tia an koh, Dublin, Ireland ah headquarter neia innghat hmeichhe sakhaw rawngbawl pawl chu a zawm a. He hmuna a awm lai hian sap tawng a thiam loh mai bakah a zak zum hle a, hmeichhe pangai pakhat ve mai tia hriat hlawhin, khawvel hriat hlawh hiala mi bik a la ni ang tih chu tuma rin rual a ni lo. Hun rei tak a lo beisei thin ang neiin 1929 khan Darjeeling, India rama ‘Sister of Loreto’ congregation te rawngbawlna pui turin thawn a ni hlauh mai a. Chutah zet chuan thutiamna meuh siamin mithianghlim Teresa of Alvia leh Therese of Lisieux te chawimawi nan “Mary Teresa” tih hming hi a lo invuah ta hial a, chu chu Mother Teresa tih hming lo chhuahna chu a ni. India a thlen atang hian Culcutta khawpuia St Mary’s High School ah kum 15 dawn lai zirtirtu hna a thawk a.

10 September, 1946 khan Darjeeling zin tura rel a chuan laiin Pathian kohna a dawng nawlh mai a. Zirtirtu hna a thawh mek chu bansan a, India rama mirethei ber berte hnena rawng bawl tura kohna a dawng a ni. Ama sawi dan chuan, “ Thil engkim tlansan a, mirethei zinga rethei berte tanpuia Krista zui turin ”, kohna a dawng a ni. A kohna dawn hi ama tan chuan fiah tawk hle mahse, tihlawhtling tur erawh chuan harsatna neuh neuh pal tlang tur a nei ve bawk a. A lawina kohhran chuan chutianga community thar a din tur chu rem an tih sak mai lo bawk a, Culcutta Archbishop hnenah thu a thlen hial a. 1948 khan Vatican chuan Sisters of Loreto chu chhuah sana Archbishop kaihhruaina hnuaiah ama puala rawngbawlna neih chu an phal sak ta hlawl a. Chuta tang chuan Mother Teresa chuan Indian hmeichhe pangai anga sari leh sandals te nena inthhuamin kawng dung a tuma ngaihsak hlawh ngai lo hote hnenah chuan rawngbawl hna a tan a ni.

Medical training a zawhfel hnuin Missionaries of Charity chu a lo din chhuak ta hlawl a, a rawngbawlpui member te pawh chuan amah ang thova athlawna retheite tanpui turin thu an tiam hlawm bawk a. An thiltum lian ber chu, amah Mother Teresa tawngkam angin, “ riltam, saruak, chenna nei lo, kebai, mitdel, phar, tuma ngaihsak leh hmangaih hlawh ngai lo ho, society atanga hnawl ho, society tana mi hnawksak leh tumahin engahmaha an chhiar loh hote bawisawma enkawl hna thawh”,chu a ni. Chutiang chuan retheite fateho chu lehkha ziak leh chhiar, leh hriselna lam tlangpuite zirtirin hma a la tan a, tin, dam lo leh tarte tlawh kuala rawngbawlsakin a chhunzawm chho zel a.

Missionaries of Charity rawngbawlna chu 1952 chho atang khan langsar takin a alh chhuak tan a, hemi kum hian Calcutta khawpuia Hindu Temple pakhat chu ngaihsaktu neilo leh thih sualte tlukluhna in atan an chantir a. He Temple an luah chhan ber chu ‘Pathian mithmuh chuan mihringte hian ang khat vekin hlutna kan nei a ni tih tarlang a, tar leh dam lo zualkai bawisawmtu neilo te hnenah zahawmna leh hmangaihna lantir’ a ni. Mother Teresa chuan ‘mi rethei te tanpui leh phurrit phurte tawrhna chhawk zangkhai chu tlang taka ( directly ) Krista rawngbawl sak’, ah a inngai hmiah mai a. Nobel Prize a dawn tum khan tihian a sawi a, “ Nang leh keia tan mai bakah phar te, riltam avanga thih sual mek te, Culcutta, Africa, New York, London leh Oslo etc…kawng dungah saruaka mu te tan Krista chu Kross ah a thi a; chuvangin heng mite hian kan hmangaih leh bawisawm an phu a; mihring damchung tawiteah inhmangaih tawnna tluka hlu a awm lo” tiin a sawi a ni.

1957 khan Missionaries te chuan pharte hnenah rawngbawl hna tanin, mawlmang zawkte tan zirna lamah an luh pui zel a. Hemi kum vek hian fahrah run te pawh an hawng tan bawk. 1959 khan an rawngbawlna chu India khawpui hmun dang dangah a darh zau zel a, an thiltum, rethei leh bawisawmtu neilo thih sual mekte tanpui erawh an la kalpui reng a ni. Rei a rial hmain India khawpui 22 chhuangah rawngbawlna hmun an nei thei ta mai a, an hum a zau zel ang bawkin Mother Teresa pawh Australia, Africa leh South America lamah a rawngbawlna thlawptu tur zawngin a zin chhuak ta hial a. Chutiang chuan hnam retheite zingah pawh rethei leh hnuai hnung berte tan theih tawp chhuah tak meuihin hma a la a ni.

Missionaries of Charity leh an rawngbawlna dinpuitute chuan 1970 chho khan rawngbawlna an zauh nasa hle a, Mother Teresa rawngbawlna chuan International hriatpuina leh sum pai lama support hial a hmu ta mai a. 1979 kuma Nobel Prize a dawn khan, Mother Teresa leh a thlawptute chuan khawvel ram 25 ah rawngbawlna hmun 200 chuang lai an nei a ni. Mother Teresa chuan Russia, China leh Cuba ramah te Charity missionaries a tir chhuah belh zel a, chutiang chuan khawvel hmun hrang hrangah AIDS veite, rilru lam chiangkuang lo te leh rethei te enkawl hna chu an hna pui ber a ni zel a.

Mother Teresa, hmei chhe zak zum tak tia hriat hlawh thin khan a tar hnu lamah khawvel hmel hriat a hlawh hle a, media hrang hrangahte a rawngbawlna hian theh darh a hlawhin mi tamtakte ngaihven a hlawh na meuh mai. Chu mai ni lovin khawvel mihringte zinga chawimawina sang ber ber Albert Schweitzer International Prize, US Presidential Medal of Freedom leh Congressional Gold Medal hial a dawng bawk. Tin, Nobel Prize a dawn tuma celebrity dinner buatsaih sak an tum khan a hnar a, chuta an sum sen ai zawng zawng chu Culcutta khawpuia retheiho tan pechhuak zawk turin a ngen a ni. Mother Teresa hian ‘ saint of the gutter’ tih leh ‘angel of mercy’ tia hriat a hlawh bawk.

A thih dawn hnai thleng khan Mother Teresa chuan Missionaries of Charity a rawngbawlpuite chu a la thawh pui ngar ngar a, September, 5, 1997 khan kum 87 mi niin lungphu chawlin a thi a. Indian sawrkar meuh pawn state funeral siamsakin an thlah liam a, a ruang chu Missionaries of Charity te puala buatsaih Mother House ah zalh a ni. A boral hma daih atang tawh khan lehkhabu leh articles hrang hrangah a chanchin hian ziah a hlawh hle a, 2003 October thla khan Pope John Paul II chuan beatified a nei bawk. A thusawi zinga a khawvel tilangfiahtu leh a kawng zawh lan chian tirtu ber pakhat chu, “ Thisen chuan Albanian mi ka ni. Citizenship chuan India mi ka ni. Rinna lamah chuan rawngbawltura hmeichhe inserh hrang ( Catholic nun ) ka ni. Ka kohna dawn chu khawvel pum tan a ni a, Isua ta ka ni ang bawkin ka rilru put pawh Isua rilru a ni fo thin”, tih hi a ni.

Saturday, 27 June 2009

Swine Flu Laka Invennan Pa Var Chi

Pa ( Mushroom ) var chi hian tunlai hrileng swine flu natna lak atang mihring a venhim theih thu Tufts University a researchers te chuan an sawi mial mai. Kum tam tak chhunga a thatna leh mihring hriselna tan a hlutna an hriat ngai loh " pa var chi " chuan mihring taksa chunga immune systems chu a tichak a, chu chuan natna hrihleng lakah mihring taksa chu tawrh theihna a pe niin an sawi a ni. Engtianga tam ei tur nge, eng tia siam tur nge? Chhum emaw kan emaw in ni khatah no chanve hu vel tal mi pakhat tan ei theih a that thu Tufts zirlaite chuan Journal of Nutrition ah an chhuah a ni. Chhik chhunzawm duh tan www.Newsmax.com ah kimchang zawka tarlan a ni.

Friday, 26 June 2009

King of Pop: Michael Jeckson A Thi

Khawvel zaithiam hmingthang Michael Jackson,50, chu lung natna vangin June 25, Nilaithawhtan ni khan UCLA, Los Angeles clinic ah a boral thu CNN leh khawvel chanchinbu lar tak tak chuan an tarlang a. Jackson hi Nilaithawhtan zing khan a chenna inah thichhawnga chhar a ni a, damdawiin an thlenpui hnu, 2 : 26 p.m. khan daktorte chuan a thih fel tawh thu an puang niin Lt.Fred Corral, LA County Coroner chuan a sawi a. Thla hnih khat vel atang khan pop star hian drug a addicted niin The Sun chanchinbu chuan a tarlang bawk. Jackson hi musical chhungkaw lar taka unau 9 zingah pasarihna a ni a, tin, fa pathum Prince Michael I, Paris leh Prince Michael II te a nei bawk.

King of pop tia mitinte hriat hlawh, Michael Jackson hian khawvel No. 1 hits hi a ngah hle a, "Thriller" album phei kha chu khawvela album hralh chhuah hnem ber a la ni fo a. Hetianga music khawvel arsi lian a inherliam ta mai hian uitu a ngah in, UCLA damdawiin leh a chenna in velah pawh mipui an tlingkhawm nasa hle niin chanchinbu mite chuan an sawi a ni.

Thursday, 25 June 2009

Mizo ten Suu Kyi Chhuah Turin Ngen

Aizawl : MCDB te huaihawtnain June 25, Nilaithawhtan ni khan Aizawl Temple Square ah Mizos leh Burmese activists thenkhatte chuan pi Suu Kyi hmingin darkar khat chhung zet an punkhawm thu New Delhi base, Mizzima News ah tarlan a ni a. Pungkhawmho hian 'Mizoram for Aung San Suu Kyi' tih lehkha tar keng chungin pi ber chu lungin atang chhuah a nih thuai theih nan an ngen a; "Burma Junta sawrkar chuan Aung San Suu Kyi hi chhuah thuai turin kan ngen a, chu chu vawiina kan punkhawmna chhan hi a ni", tiin Mizoram Comittee for Democracy in Burma ( MCDB ) secretary Ruata chuan a sawi a ni. MCDB hi 2007 atang khan din a ni a, he pawl hian Mizoram sawrkar kaltlangin India's President, Pratibha Devisingh Patil leh Prime Minister, Manmohan Singh te hnenah pawh Suu Kyi, 'India's Jawaharlal Nehru Award' hial pawh lo dawng tawhtu chhuahna tur thuhlaah theih tawp chhuah sak tura ngenna lehkha thawn an tum thu Ruata hian a tarlang bawk.

Tuntum punkhawmnaah hian Mizo National Front ( MNF ), Zoram Nationalist Party ( ZNP ), Bharatya Hanata Party ( BJP-Mizoram ), Mizoram Peoples Cnference ( MPC ), Mizoram Pradesh Congress Comittee ( MPCC ) leh Mizoram NGO pawl thenkhat ten an tawiawm a. "Ral thuam hmang lo hmei chhe pakhat sawrkar meuhin hetianga an sawisa hi a dem thu leh zahthlak a tih thu", Zothankimi, MPCC Women's Wing General Secretary chuan a sawi bawk a.

Tin Ruata pawhin Burma sawrkar nunrawnna vanga Burmese mipui tamtak Mizoram leh khawvel ram hrang hranga an tlan darh hi a lainat thu sawiin, Mizoram sawrkarte pawn an ram chhunga himna zawng Burmese refugees te chungah zahngaihna lantir a, man leh inthawnhaw te awm tawh lo turin thuneitute chu a ngen bawk a ni.

Air France Thlawhna Tla Kha

Air France, thlawhna tlaa mithi ruangte chu theih tawp chhuahin chawlhkar thum chuang zet tuifinriatah an zawng tawh a, ruang 50 lai an chhar tawh zingah flight captain leh steward te ruang pawh chhar a nih tawh thu June 25, Nilaithawhtan ni khan thuneitute chuan an puang a. Air France chuan mithi chhungte chu $ 24,500 atanga 17,500 theuh pe tura an inpuahchah thu an puang bawk a; accident an tawh atang khan mithi chhungte mi 1,800 hial chuan an office an contact thu an sawi a ni.He France thlawhna, 447, hi June 1 khan a tla a, a chhunga chuang mi 228, ram 32 mi te chu tumah dam khawchhuak an awm lo. An ruang chhar tawh mi 50 te hi an ruhte a tliak pheng phung a, chuvangin he thlawhna hi boruakah puak darh niin an ring bawk. Thla khat dawn lai ni tawh mahse ruang zawngtute lam pawh beidawn zai an la rel lo, an la zawng tan dawn chauh a ni.



This is the free demo result. You can also download a complete website from archive.org.